دکتر 
حامد حاجی‌حیدری
• هر نوع نظام دینی، حقوقی و اخلاقی، مقید می‌کند. دستور پرهیز می‌دهد.
• حتی خود سخنرانی دکتر یوسف‌علی اباذری را هم می‌توان به مثابه «پرهیزنامه»ای از «علم دینی» تلقی کرد که خود، به نوبه خود، مقید می‌کند. پرهیز می‌دهد.
• هم‌اکنون، محیط‌های علمی، اخلاق و پرهیزنامه‌های خود را دارند. آیین‌نامه‌های خود را دارند، و از آن‌ها گریزی نیست. می‌توان آن را در فهرست بلندبالای ضوابط آموزشی و پژوهشی، کتاب‌های روش تحقیق، و دستورالعمل‌های استاد، دید.
• البته حضور اخلاق و پرهیزنامه و آیین‌نامه و قانون و ضابطه و قاعده و روش، در همه جا، مورد تأیید عرف عام و سلوک شخصی تک تک ماست، ولی وقتی سخن از اِعمال این چهارچوب‌ها و معیارها در قلمرو تحقیق علمی می‌شود، همه ما یاد «دادگاه‌های تفتیش عقاید» می‌افتیم.
• خب؛ درست است. صورت و شکل و نحوۀ اِعمال قواعد، و نیز، محتوای قواعد اهمیت دارد. مثل هر جای دیگر، در قلمرو علم هم می‌توان اخلاق و پرهیزنامه و آیین‌نامه و قانون و ضابطه و قاعده و روش «عادلانه» داشت، یا «ناعادلانه». مهم این است که از حول حلیم، نیفتیم توی دیگ. از ترس «تفتیش عقاید»، به ترجیح «خراب‌آباد» و «پلشتی» و «چندپارگی» و... نایل نیاییم.
• بیایید دقت کنیم که اخلاق و پرهیزنامه و آیین‌نامه و قانون و ضابطه و قاعده و روش «عادلانه» چیست؟ اگر این را نفهمیم، عده‌ای می‌آیند و «ناعادلانه»اش را هر طور خواستند به خورد ما می‌دهند.
• یکی از داعیه‌های فرعی تز «علم دینی»، گوشزد کردن این نکته است که زندگی اجتماعی و مساعی مشترک، در همه جا و خصوصاً در متن «قلمرو تحقیقات»، مستلزم اخلاق و پرهیزنامه و آیین‌نامه و قانون و ضابطه و قاعده و روش است. ولی باید «عادلانه» باشند. و شرط «عادلانه» بودن، آن است که در آن، ملاحظه ذات و جوهر عوامل دخیل، و تبعات و مؤخرات و آینده اعمال شده باشد. و دین الهی، می‌تواند با تمسک به علم باری تعالی نسبت به ذات و جوهر موجودات، و تبعات و معاد و آتیۀ اعمال، بگوید که پرهیزنامه «عادلانه» چه خواهد بود.
• فراموش نکنیم که علم، بدون اخلاق و پرهیزنامه و آیین‌نامه و قانون و ضابطه و قاعده و روش، می‌تواند «بمب اتمی» بسازد.
• میان دو حد افراط «دادگاه‌های تفتیش عقاید» و تفریط «ولگردی و هوس و پلشتی و خراب‌آبادی ساخت بمب اتمی» باید حد اعتدالی جست.
• این، تنها راه نجات از «پلشتی» و «خراب‌آبادی» است. این، تنها راه برای نجات از ذهن بی‌ایمان است.
مآخذ:...
هو العلیم
