موسسه راهبردی بازنشستگی صبا، ۱۳۹۵
▬ یکی از چالشهای سالخوردگی جمعیت، مسئله رفاه سالمندان است. از این رو، شناخت و رصد وضعیت زندگی بهتر سالمندان از اهمیت کلیدی در دنیای آکادمیک و سیاستگذاری برخوردار است. با داشتن دادههای زندگی سالمندان به کمک تدوین شاخصهای دیده بان زندگی سالمندی، میتوان برآورد بهتری از زندگی آن ها در سطوح ملی و استانی داشت. بررسی مؤلفههای این شاخصها در زندگی سالمندان برای سیاستمدارن ارزش بالایی دارد و زندگی آنان را از جنبههای مختلف بررسی میکند. با دانستن این شاخصها کمک شایانی در سیاستگذاری عمومی و استانی به سیاستگذاران میشود.
▀█▄ ضرورت و اهداف پژوهش
▬ سالخوردگی جمعیت نه تنها درحال حاضر یکی از قدرتمندترین عوامل ایجاد تغییرات اجتماعی است، بلکه در آینده نیز بر قدرت و نفوذ تاثیرگذاری آن افزوده خواهد شد. ایران از سال ۱۴۲۵ وارد فاز سالخوردگی جمعیت میشود. یکی ازمهمترین مسائل در سنین سالمندی، امنیت مالی است؛ زیرادر کشورهای درحال توسعه کل جمعیت سالمند تحت پوشش مستمری بازنشستگی قرار ندارند. ازاین رو، شناخت و آگاهی نسبت به جمعیت سالمند، ویژگیها و ابعاد آن اهمیت و جایگاه کلیدی در برنامه ریزیها و سیاستگذاری های رفاهی- توسعهای دارد. با این وجود، هنوز در ایران درباره بسیاری از مباحث سالخوردگی جمعیت آگاهی و شناخت قطعی و یقینی وجود ندارد و به همین خاطر ضرورت دارد تا سالخوردگی جمعیت به طور جدیتری مورد توجه قرار گیرد تا شناخت دقیقتر و جامعتری درباره آن به دست آید.
▀█▄ شاخص دیده بان سالمندی و ابعاد آن
▬ شاخص جهانی دیده بان سالمندی به منظور تحلیل وضعیت به زیستن و کیفیت زندگی سالمندان و سیاستگذاری برای بهبود به زیسـتن سالمندان امروز و آینده توسعه یافته است. این شاخص عمدتاً با هدف مقایسههای بین المللی وضعیت به زیستن سالمندان بر اساس دادههای قابل مقایسه و موجود ساخته شده است. در صورت موجود بودن دادهها میتوان این شاخص را در سطوح مختلف درون کشوری، نظیر استانی و شهرستان، ساخت. این شاخص بر اساس چهار بُعد کلیدی پوشش مهمترین بخشهای رفاهی، تجربیات و فرصتهای سالمندان را اندازه گیری میکند. این ابعاد عبارتند از: امنیت درآمدی، وضعیت سلامت، قابلیت و توانمندی و مناسب سازی جوامع و محیط.
▬ در بُعد امنیت درآمدی چهار مؤلفه «میزان پوشش مستمری بازنشستگی»، «خط فقر سالمندی»، «رفاه نسبی افراد سالمند» و «سرانه درآمد ناخالص ملی» اندازه گیری میشود. در بُعد سلامت مؤلفههای «امید به زندگی در ۶۰ سالگی»، «امید به زندگی سالم در ۶۰ سالگی» و «به زیستن روان شناختی» اندازه گیری میشود. در بُعد قابلیت و توانمندی مؤلفههای «میزان مشارکت در بازار کار» و «وضعیت تحصیل افرادسالمند» محاسبه میشود. در بُعدمناسب سازی محیط نیز مؤلفههای «میزان دسترسی به حمل ونقل عمومی»، «امنیت فیزیکی»، «ارتباطات اجتماعی»، «آزادیهای مدنی» سنجیده و اندازه گیری میشود.
▀█▄ محاسبه شاخص دیده بان سالمندی ایران در سطوح ملی و استانی
▬ در این پژوهش پس از بررسی مبانی روش شناختی، به تحلیل ابعاد و مؤلفههای شاخص دیده بان سالمندی در ایران پرداخته شده و بر اساس این تحلیلها، شاخصهای هر بُعد وزن دهی شده و بر طبق این شاخصها به محاسبه ابعاد پرداخته شده است.
▀█▄ امنیت درآمدی:
▬ میزان پوشش مستمری بازنشستگی سالمندان ۶۰ ساله و بالاتردر ایران ۴۵.۴% است و در واقع کمتر از نیمی از سالمندان ایرانی از پوشش مستمری بازنشستگی برخوردارند. همچنین بیش از ۶۰% سالمندان استانهای تهران، سمنان و یزد از پوشش مستمری بازنشستگی برخوردارند، درحالی که میزان پوشش سالمندان در استانهای هرمزگان، کردستان، خراسان جنوبی، آذربایجان غربی، خراسان شمالی و سیستان و بلوچستان به کمتر از ۳۰% میرسد.
▬ %۲۵ سالمندان ۶۰ سال به بالا در فقر درآمدی نسبی زندگی میکنند. سالمندان استانهای سیستان و بلوچستان، آذربایجان غربی، هرمزگان، خراسان شمالی و ایلام بیشتر در معرض فقر قرار دارند. در مقابل، کمترین میزان فقر درآمدی در سالمندان استانهای قم، سمنان، تهران و البرز است.
▬ مؤلفه رفاه نسبی برای سالمندان ایرانی ۹۷.۳% به دست آمده است. بیشترین رفاه نسبی برای سالمندان استانهای سمنان، تهران، گلستان و البرز و در مقابل، کمترین رفاه نسبی مربوط به استانهای بوشهر، سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی، خراسان شمالی و ایلام است.
▀█▄ سلامت:
▬ نتایج محاسبات نشان میدهد امید زندگی در ۶۰ سالگی برای ایران ۲۰.۸ سال است، یعنی انتظار میرود که یک فرد سالمند ۶۰ ساله حدود ۲۱ سال زنده بماند. شاخص امید زندگی سالم در ۶۰ سالگی که علاوه بـر مرگ، بیماری و ناتوانی را نیز در نظر میگیرد، برای ایران ۱۵.۹ سال به دست آمده است. به بیان دیگر، انتظار میرود که یک فرد ۶۰ ساله حدود ۱۶ سال در سلامت کامل زندگی کند. مؤلفه به زیستن روانشناختی بر اساس احساس خوشبختی افراد ۵۰ ساله و بالاتر در مقایسه با افراد ۴۹-۳۵ ساله به دست آمد که ۹۹.۲% است. ازاین رو، احساس خوشبختی سالمندان ۵۰ ساله و بالاتر در مقایسه با افراد ۴۹-۳۵ ساله حدود ۱% کمتر است. سالمندان استانهای تهران، اصفهان و البرز از بالاترین و سالمندان استانهای سیستان و بلوچستان، کهکیلویه و بویراحمد، ایلام و خراسان جنوبی از پایینترین امیدزندگی در ۶۰ سالگی برخوردارند. سالمندان ساکن در استانهای خوزستان، اصفهان، گیلان و یزد از به زیستن روانشناختی بالاتر و سالمندان استانهای سیستان و بلوچستان، چهارمحال و بختیاری، کردستان، کهکیلویه وبویراحمد، اردبیل و لرستان از به زیستن روانشناختی نسبی پایینتری برخوردارند.
▀█▄ قابلیت و توانمندی:
▬ بر اساس نتایج، حدود ۳۴% جمعیت ۶۴-۵۵ ساله شاغل هستند. نرخ اشتغال سالمندان در استانهای سیستان و بلوچستان، هرمزگان، خراسان شمالی، کهکیلویه و بویراحمد و آذربایجان غربی بالاترین و در مقابل، کمترین میزان آن مربوط بـه سالمندان استانهای سمنان، تهران، یزد، البرز، مرکزی، اصفهان و قزوین بوده است.
▬ حدود ۲۴% سالمندان ۶۰ ساله و بیشتر، تحصیلات راهنمایی یا بالاتر دارند. کمتر از ۱۰% سالمندان استانهای خراسان شمالی، کردستان، چهارمحال و بختیاری، سیستان وبلوچستان و ایلام دارای تحصیلات راهنمایی و بالاتر و بیش از ۳۰% سالمندان ساکن در استانهای تهران، سمنان و البرز تحصیلات راهنمایی و بالاتر داشتهاند.
▀█▄ مناسب سازی محیط:
▬ درمؤلفه ارتباطات اجتماعی، بر اساس تحلیل دادهای پیمایش ملی سرمایه اجتماعی در ایران، ۵۷% سالمندان بستگان یا دوستانی دارند که میتوانند به هنگام مشکلات روی آنها حساب کنند. همچنین، حدود ۷۱% سالمندان از پیاده روی تنهایی به هنگام شب در شهر یا محله زندگیشان احساس امنیت دارند. حدود ۶۶% از آزادیهای مدنی رضایت داشته و در نهایت، ۷۲% سالمندان از سیستم حمل ونقل عمومی در شهر یا محله خود احساس رضایت دارند.
▬ ارتباطات اجتماعی سالمندان از ۷۴% در استان سمنان تا ۳۶% در استان مرکزی، امنیت فیزیکی سالمندان از ۸۹% در استان بوشهر تا ۴۸% در استان سیستان و بلوچستان، آزادی مدنی از ۸۴% در استان اردبیل تا ۴۹% در استان کردستان و میزان دسترسی بـه حمل ونقل عموـی از ۸۹% در استان مرکزی تا ۵۷% در استانهای زنجان و کرمانشاه در نوسان بوده است.
▬ در مجموع، استانهای تهران، سمنان و فارس، به ترتیب، رتبههای اول تا سوم را در شاخص دیده بان سالمندی داشته و در مقابل، استانهای خراسان جنوبی، ایلام و سیستان و بلوچستان، به ترتیب، در جایگاههای آخر در شاخص دیده بان سالمندی قرار دارند.
▀█▄ نتیجه گیری
▬ بر اساس معاهدههای بین المللی نیاز است کـه ـرایط رسیدن به حق همگانی سلامت برای تمام گروههای جامعه بدون تبعیض سنی، قومیتی و جنسیتی ارائه شود. شاخص دیده بان سالمندی در واقع وضعیت به زیستن سالمندان در کشورهای مختلف را به نمایش میگذارد و راهی برای ارتقای برنامه ریزیهای مناسب جوامع در راستای رسیدن به هدف توسعه انسانی است.
▬ شاخص دیده بان سالمندی نشان میدهد که سیاستهای اقتصادی و اجتماعی حمایت از اشتغال، درآمد، سلامتی و استقلال افراد سالمند برای رفاه و به زیستن اهمیت دارد. به دلیل پایین بودن شاخص به زیستن سالمندان ایرانی از متوسط جهانی، توجه به مؤلفههایی که ایران در آنها نمره کمتری دارد، برای ارتقای رتبه جهانی کشور مهم است. ازاین رو لازم است، ابعاد امنیت مالی مانند توسعه پوشش همگانـی حقوق بازنشستگی و کاهش فقر و همچنین بعد قابلیت و توانمندی مانند فراهم کردن شرایط خود-اشتغالی سالمندان و آموزشهای مادام العمر و مخصوص سالمندان در اولویتهای سیاستگذاری قرار گیرد. همچنین نیـاز است که توجه بیشتری به سالمندان آسیب پذیر کشور یعنی سالمندان ساکن در استانهای سیستان بلوچستان، خراسان جنوبی و ایلام شده و بستههای حمایتی و رفاهی خاص برای آنان ارائه شود.
▀█▄ جمع بندی
▬ ایران از سال ۱۴۲۵ وارد فاز سالخوردگی جمعیت میشود. ازاین رو، شناخت و آگاهی نسبت به جمعیت سالمند، ویژگیها و ابعاد آن ضروریست و جایگاه کلیدی در برنامه ریزیها و سیاستگذاری های رفاهی- توسعهای دارد. دراین پژوهش پس از بررسی نظری شاخص دیده بان سالمندی، ابعاد و شاخصهای ارزیابی آن ساخته شد. سپس به کمک این شاخصها و دادههای سال ۱۳۹۵، زندگی سالمندان ایرانی به تفکیک ملی و استانی مورد بررسی قرار گرفت.
▬ طبق نتایج بدست آمده، میزان به زیستن سالمندان ایرانی نسیت به متوسط جهانی کمتر است. همچنین سالمندان استانهای تهران، سمنان و فارس، به ترتیب، رتبههای اول تا سوم شاخص دیده بان سالمندی را دارند.
▬ سالمندان ساکن در استانهای سیستان بلوچستان، خراسان جنوبی و ایلام در سطوح استانی در پایینترین رتبه در شاخص دیده بان سالمندی دارند. بنابراین لازم است تا کمک بیشتری به سالمندان این استانها نسبت به سایر استانها صورت پذیرد.
مأخذ:https://iranthinktanks.com/indicators-of-elderly-living/
هو العلیم