حامد دهخدا؛ فقط ایدهای برای تأمل بیشتر
░▒▓ مطلب اول
▬ رویدادهای امروز ترکیه، از حیث جایگاه اسلامگرایی در منطقه غرب آسیا، موسوم به خاور میانه، حایز کمال اهمیت است.
▬ شکاف در حزب عدالت و توسعه، بین «گولَنیستها» (هواداران محمد فتحالله گولَن-Muhammed Fethullah Gülen, 1941) از یک سوی، و حامیان رجب طیب اردوغان، از سوی دیگر، یکی از دو نتیجه ناگزیر را دارد: یا گولَنیستها فایق میآیند و همچنان انگیزههای مشارکت سیاسی را در خود نگه میدارند، یا انزوای گولَنیستها، موجب تضعیف حزب عدالت و توسعه، و قدرتگیری سکولارها میشود که در نتیجه، رویدادهای زنجیرهای، ترکیه را به محاق خواهد برد و وضع این کشور را بسیار پیچیده خواهد کرد. در این میان، امکان آن که اردوغان بتواند خود را با شرایط تازه تطبیق دهد، و قدرت خود را در انتخابات آتی شهرداریها حفظ نماید، اندک است.
▬ در هر حال، آن چه تقریباً، مسلم به نظر میرسد، افول فعالگرایی اسلامی متمایل به عربستان در ترکیه است. آن چه جایگزین خواهد شد، یا گولَنیسم است، یا روی کار آمدن احزاب سکولار که روندهای سیاسی را در ترکیه بسیار پیچیده خواهد کرد.
░▒▓ مطلب دوم
▬ حزب عدالت و توسعه، با حمایت محمد فتح الله گولَن، مروج «اسلام آناتولیایی» (مقیم در پنسیلوانیای امریکا)، توانست تا قدرت را به نحوی پایدار و طولانی در ترکیه به دست گیرد. نکته مهم آن است که گولَن، شاگرد عالم اسلامی کرد، به نام بدیعالزمان سعید نورسی (Bediüzzaman Said Nursî, 1878-1960) بود. حزب اعتدال و توسعه، با حمایت گولَن، موفق شده است تا مشکل کردها که اقلیت ۱۸ درصدی در ترکیه را شامل میشوند و هشت استان از هشتاد و یک استان ترکیه را ذیل سکونت خود دارند، فایق آید، و بدین ترتیب توانسته است تا ثبات داخلی قابل ملاحظهای در ترکیه پدید آورد. اکنون با رویارویی اردوغان با گولَنیستها، احتمال فعالیت کردها هم بر ضد اردوغان میرود، چنان که طی مدت اخیر پس از برافروخته شدن رویدادهای سوریه، فعالیتهایی از آنها دیده شده است.
░▒▓ مطلب سوم
▬ یک نکته مهم دیگر، آن است که محمد فتح الله گولَن، به شدت و نه تلویحاً، با مداخله ترکیه در نبرد داخلی سوریه مخالف است. در فضای فکری ترکیه، گولَن به عنوان شخصی محافظهکار و میانهرو محسوب میشود. معالوصف، او از ایده حجاب برای زنان حمایت میکند و شاگردان و پیروان مؤنث او غالباً روسری به سر میکنند. در تفکر گولَن که معتقد به مدارا و تسامح است، هر گونه تروریسم شدیداً محکوم است و او معتقد به گفتگوی بین ادیان الهی و پیروان کتابهای آسمانی است و خود او برای چنین گفتمانهایی با واتیکان و برخی مراکز مذهبی یهودی بارها پیشقدم شده است.
▬ اختلاف فعلی میان اردوغان و گولنیستها بعد از آن مطرح شد که دولت شبکه مدارس خصوصی تحت کنترل جنبش گولن را بست. جنبش گولَن، شامل مدارس، دانشگاهها، انستیتوهای حرفهای و کاری و، حتی، ایستگاههای رادیویی و تلویزیونی است. در نگاه جهانی، جنبش گولَن، بیشتر در امر آموزش فعال است. در سال ۲۰۰۹ مجله نیوزویک گزارش داد که افراد جنبش، مدارس بسیاری را در نقاط مختلف دنیا اداره میکنند که بیش از ۲٬۰۰۰٬۰۰۰ دانش آموز را تربیت کرده که بسیاری از آنها از بورس کامل تحصیلی از سوی بنیاد گولَن برخوردار بودند. شمار مدارس گولَن در داخل ترکیه ۳۰۰ مدرسه و در کل دنیا بیش از ۱۰۰۰ مدرسه تخمین زده میشود که در کشورهای مختلف در پنج قاره گسترده شدهاند، و به صورت منعطف و ارگانیک با مؤسس مجموعه، فتح الله گولَن در ارتباط هستند. همه مدارس گولَن در تمام نقاط دنیا آموزش به زبان انگلیسی دارند و یکی از مشخصههای فارغالتحصیلان این مدارس تسلط کامل به زبان انگلیسی است. کیفیت آموزشی این مدارس در نقاط مختلف دنیا موجب شده تا نه تنها ترک تبارها و مسلمانان، بلکه افراد بومی کشورهای مختلف اعم از مسیحی یا پیروان ادیان دیگر (یا، حتی، افراد بیاعتقاد به خداوند) نسبت به ثبت نام فرزندان خود در این مدارس اقدام کنند. در واقع، مدارس گولَن به صورت غیر مستقیم با بهرهگیری از کیفیت آموزشی بالا، به تربیت نسلی پرداخته که تصویری میانهرو از شریعت اسلام دارند. رابطه فتح الله گولَن با غرب رابطه خوبی بوده است که یکی از عوامل مهم در شکلگیری تفکر میانهروی او و راه اندازی مراکز آموزشی این چنین شده است.
░▒▓ مطلب چهارم
▬ اکنون با خارج شدن گولَنیستها از اتحاد با حزب عدالت و توسعه، که با توجه به مشی شخصی گولَن، ممکن است به انزوای سیاسی هواداران او منجر شود، به قدرت رسیدن سکولارها معانی بسیاری برای ترکیه خواهد داشت. نظم سیاسی ترکیه بین سه گروه فعال سیاسی متخاصم پاره پاره خواهد شد. از یک سوی، کردها که در واکنش به نسلکشیهای کردها توسط معارضان دولت سوریه و همچنین گسترش فضای فعالیت در کردستان عراق فعالتر شدهاند، و در سوی دیگر، فعالگرایان اسلامی ترکیه که کم و بیش از خط و ربط عربستانی حمایت میکنند، و از جانب دیگر، سکولارها و آتاتورکیستها.
مأخذ:رسالت
هو العلیم