برداشت
از دکتر سعید رضا عاملی؛ فقط ایده‌ای برای تأمل بیشتر
■ کار اقتصادی بی‌نهایت بازده، زمانی اتفاق می‌افتد که یک تلاش تولیدی منجر به بی‌نهایت تولید شود که به تبع آن بی‌نهایت توزیع و متمایل به بی‌نهایت مصرف را امکان‌پذیر کند. مثال تفاوت اقتصاد تک بازده و اقتصاد بی‌نهایت بازده، تفاوت بین روزنامه چاپی و روزنامه آنلاین است. روزنامه چاپی با هر صنعت چاپی که تولید شود، موضوع تیراژ و تک تولید روزنامه است و مصرف آن هم منجر به کم شدن یک تولید به ازای یک مصرف است، اما، محتوای روزنامه آنلاین، یک‌بار در «فضای سایبر» تولید می‌شود و این به معنای متمایل به بی‌نهایت تولید است، مصرف روزنامه نیز منجر به کم شدن تولید نمی‌شود و در واقع، هر چه از میوه تولید سایبر چیده شود، میوه‌ای دیگر جای آن می‌نشیند و مفهوم «تولید دائمی» را تحقق می‌بخشد.
■ با این منطق، ما شاهد تحول عظیم در نظام اقتصادی مبتنی بر تولید، توزیع و مصرف هستیم. از سوی دیگر، منطق جدیدی در تجارت و بازرگانی، واردات و صادرات و مکانیسم‌های اقتصاد و تجارت بین‌المللی به وجود می‌آید. اینترنت چیزها (Internet of Things) دامنه مقولات تولید سایبر را به صورت گسترده افزایش داده است و طی دهه‌های آینده شاهد تبدیل شدن میلیون‌ها پدیده مادی به پدیده سایبر خواهیم بود. گسترش سایبر شدن امور مادی به معنای توسعه «مواد تولیدات سایبر» است. به عبارت دیگر، کار دستی و کار مکانیکی بر مبنای نظام تک تولید، تک توزیع و تک مصرف تعریف شده‌اند. تولیدات کار مکانیکی فیزیکی اگر چه براساس پیشرفتگی در صنعت و تکنولوژی تولید، می‌تواند سرعت بیشتری در تولید پیدا کند؛ ولی، باز موضوع تک تولید و تکرار تولیدات بسیار است و در ناحیه مصرف از منطق تولید شیئی و فیزیکی تبعیت می‌کند. اگر چه کار سایبر ادامه کار مکانیکی و صنعتی است، ولی، از ظرفیت «تکاثر سایبر» که تابع قانون «تصاعد سایبر» یا به تعبیری «به توان رساندن متمایل به بی‌نهایت پدیده‌ها» برخوردار است. در کار مکانیکی سایبر با «تک تولید» با منطق «غیرمرکزی بودن»، «جهانی بودن» و «قابل دسترسی بودن همگانی» مواجهیم که نتیجه آن یک تولید به منزله بی‌نهایت مصرف در هر زمان و در هر مکان است. البته، بدیهی است که در هر صورت، حتی، در تولید سایبر، ما با یک «آستانه مصرف» مواجه هستیم و این به خاطر محدود بودن مصرف‌کنندگان است. تولید سایبر تابع «قانون فرسایش و اصطکاک» نیست. دلیل این امر تبدیل امر فیزیکی به امواج و داده‌ها است. کار سایبر در جهان دوم با خصیصه‌های ذاتی جهان دوم صورت می‌گیرد. جهان دوم را می‌توان با یک تسامح فلسفی به «جهان غیر طبیعت» و «جهان غیر فیزیک» نیز تعریف کرد. بر این اساس، جهان دوم، جهان بدون مرگ؛ جهان بدون فرسایش و جهان آزمون و خطای بدون ریسک است.
■ دلیل این امر به جوهر این جهان و طبیعت کار در این فضا برمی‌گردد. جوهر جهان سایبر «داده‌ای بودن و فرآیندهای امواج و ذرات الکتریسیته» است. جهان سایبر، بدلی از جهان فیزیکی است که ضمن برخورداری از کارکردهای جهان فیزیکی، دست به تخریب فیزیک و زیست محیط محسوس جهان نمی‌زند.
■ با یک نگاه دو جهانی نیز می‌توان کار را به کار فیزیکی و کار سایبر تقسیم کرد. کار فیزیکی در یک محیط فیزیکی صورت می‌گیرد و از خصلت در جغرافیا بودن، خطی بودن فرآیندهای کار به دلیل خطی بودن مسیر زمان برخوردار است. کار فیزیکی مبتنی بر تبدیل فیزیکی مصالح و تخریب منابع طبیعی است. کار فیزیکی اعم از کار فیزیکی دستی و کار فیزیکی مکانیکی و صنعتی، از خصلت «کار اقتصادی تک بازده» برخوردار است. کار اقتصادی تک بازده با منطق سه‌گانه ۱ یک کار برای یک تولید (فرآیندهای آنالوگ تولید)، ۲) یک کار برای یک خدمت (فرآیندهای آنالوگ توزیع) و ۳) یک کار برای یک مصرف (فرآیندهای مصرف فردی) تعین پیدا می‌کند.
■ کار سایبر در یک محیط سایبر صورت می‌گیرد که در همه جهان قابل دسترسی است. بنا بر این، کار سایبر با خصوصیت جهانی بودن تعریف می‌شود. کار سایبر متراکم است و از ظرفیت کوچک کردن فرآیند کار و انجام کارهای موازی نیز برخوردار است. نانوتکنولوژی ظرفیت جانبی است که منطق آن در جهان اعداد از ظرفیت معنادار بیشتری برخوردار است. نانوتکنولوژی، تکنولوژی کوچک کردن واحد کمی کار است. به این معنا که یک نانومتر یک میلیاردم یک متر است.
■ کار سایبر بر منطق کار اقتصادی سایبر بی‌نهایت بازده تعریف شده است. در منطق کار اقتصادی سایبر مؤلفه‌های اقتصادی سه‌گانه چنین باز تعریف می‌شوند:
• ۱ یک کار برای بی‌نهایت تولید (تولید فراگیر)،
• ۲) یک کار برای بی‌نهایت خدمات (توزیع فراگیر) و
• ۳) یک کار برای بی‌نهایت مصرف (مصرف فراگیر). البته، مقوله تولید، توزیع و مصرف تا زمانی از منطق سایبر برخوردار است که به جهان سایبر منتهی شود. در صورتی که به عنوان مثال مصرف به جهان فیزیکی منتهی شود، تبدیل به پدیده تک واحد و فردگرایانه می‌شوند.
■ از سوی دیگر، کار سایبر به عرصه کار اتوماتیک سایبر نیز توسعه پیدا می‌کند. در این مکانیسم، کار توسط روبات‌های اطلاعاتی، سامانه‌ها و سیستم‌های پردازشی، شرایطی را فراهم آورده است که در عرصه وسیعی فعالیت‌های اتوماتیک انجام می‌شود و به عبارتی ماشین جای کارگر را در همه طرف‌های کار می‌گیرد. به عنوان مثال انبوه اطلاعات، ضرورت خلاصه‌سازی و خلاصه‌خوانی را ایجاب کرده است. کار خلاصه‌نویسی از یک فرآیند کار دستی به یک فرآیند کار ماشینی و امروز به یک مجموعه از سیستم‌های خوانش و خلاصه‌ساز اطلاعات به صورت اتوماتیک تبدیل شده است. مدل الگوریتم ژنتیک، مدل رگرسیون ریاضی، شبکه احتمالاتی نورا یا مدل منحنی ترکیبی انواعی از مدل‌های اتوماتیک خلاصه‌سازی اطلاعات هستند. در همین راستا تحلیل اتوماتیک متن نیز به عنوان روش اتوماتیک طبقه‌بندی متن و تحلیل محتوای متن مورد استفاده قرار گرفته است که محصول این روند تغییر در جمع آوری، تولید و بازخوانی و در نتیجه، تحول در حوزه روزنامه نگاری، تبلیغات و آگهی‌های بازرگانی، مراجعه به منابع علمی، کتابداری و کتاب‌خوانی متفاوتی خواهد بود.
■ از سوی دیگر، در منطق کار اتوماتیک دامنه گسترده‌ای از تغییرات در فرآیند کار صورت می‌گیرد. از کنتورهای اتوماتیک خوانش اطلاعات مربوط به کنتور برق، گاز و آب گرفته تا اتوماتیک شدن کسر پرداخت‌ها (debating system) از حساب بانکی براساس یک‌بار مجوز حساب، بازدهی عملیات بانکی را از مراجعات فرد فردی به نظام اتوماتیک انجام هم «مراحل و فرآیندهای مالی به صورت مکرر» توسعه می‌بخشد و در این روند با نظام مالی و اداری بی‌نهایت بازده مواجه می‌شویم. در این نگاه، همه امور تکرار شونده اداری موضوع سایبر شدن و اتوماتیک شدن کار هستند.
■ اقتصاد دولتی و اقتصاد بازار با رویکرد کار سایبر و اقتصاد متمایل به بی‌نهایت بازده می‌تواند جمهوری اسلامی ایران را در معرض تحول عظیم اقتصادی قرار دهد و با توجه به رقابتی بودن امر پیشرفت و توسعه اقتصادی، قرار نگرفتن در این مسیر موجب عقب افتادگی بزرگ در رقابت‌های بین‌المللی پیشرفت و توسعه خواهد بود، پس، باید رهیافت سایبر‌سازی گسترده ظرفیت‌های تولید هم در عرصه اقتصادی دولتی، و هم در بخش اقتصاد بخش خصوصی را گسترش داد.
برداشت آزاد از دنیای اقتصاد
هو العلیم
