گروه تاریخ؛ فقط ایدهای برای تأمل بیشتر
■ ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه هر کدام سه سفر به فرنگ داشتند. سفرهای ناصرالدین شاه به اروپا و بررسی وضعیت حکومت کشورهای اروپایی، شاه را به ادامه اصلاحاتی که قبل از سفر به اروپا شروع کرده بود، ترغیب کرد.
■ مهمترین دستاورد سفر اول را میتوان احداث خط آهن در ایران دانست. البته، شاه هنگام بازگشت به ایران یک دستگاه چاپ سربی با حروف فارسی و لاتین را نیز خریداری کرد و به ایران فرستاد.
■ در سفر دوم مناسبات دوستانه ایران با روسیه، آلمان، اتریش و فرانسه تحکیم شد، از چند کارخانه اسلحهسازی و نقش پلیس در امنیت شهری بازدید شد که نتیجه آن خرید اسلحه و تشکیل یک نیروی نظامی به سبک نظام اتریش و نیروی دیگری به شیوه قزاق روسیه بود و همچنین، در رابطه با تاسیس اداره پلیس گفتوگوهایی صورت گرفت.
■ در سفر سوم شاه، سرمایهداران انگلیسی مقدمات بهرهبرداری از ذخایر نفتی ایران را تدارک دیدند. شاه را با انواع و اقسام صنایع اعم از جنگی و غیرجنگی از توپهای عظیم گرفته تا اسلحههای سبک آشنا و دستور خرید صنایع نظامی را از او دریافت کردند. در این سفر طالبوف با کسب اطلاعات درباره مقدار و نحوه تجارت محصول توتون و تنباکوی ایران با کمک اعتمادالسطنه و موافقت امین السلطان، امتیاز فروش و صدور دخانیات ایران را از شاه گرفت. همچنین، ملکم خان درباره تاسیس سازمانهای لاتاری (بختآزمایی) و قرعهکشی در ایران و درآمدی که ممکن بود از این راه عاید خزانه دولت شود با شاه به تفصیل سخن گفت و امتیاز آن را درخواست کرد و شاه با این امتیاز نیز موافقت کرد. سفر سوم شاه بیشتر جنبه گردش و تفرج داشت و تنها عایدی آن اهدای امتیازات فراوانی بود که به بیگانگان داده شد.
■ در سفر اول مظفرالدین شاه، وی مورد سوءقصد قرار گرفت و امین السلطان به دلیل اقداماتی که انجام داد به لقب اتابک اعظم ملقب شد. امین السلطان برای تهیه مقدمات این سفر مبلغ ۲۲٬۵۰۰٬۰۰۰ منات طلا به ربح ۵ درصد به مدت ۷۵ سال با شرایطی خاص از دولت روسیه تزاری قرض گرفت. قرض گرفتن از روسیه و مسافرت شاه با ولخرجیاش در گردش اروپا موجبات ناخشنودی مردم را فراهم آورد.
■ سفر دوم شاه نیز پرهزینه بود و تمام هزینههای آن از دولت روسیه قرض گرفته شده بود. این وام که با وام سفر نخست یکی شد و ایران بدهی سنگینی بالغ بر ۱۸۲٬۱۹۶٬۰۰۰ قران را به دولت روسیه بدهکار شد.
■ در سفر سوم روسیه خود سرگرم جنگ با ژاپن بود و بین مظفرالدین شاه و مقامات دولت روس مذاکراتی درباره دریافت وام جدید از آن کشور به عمل آمد. هزینه این سفر نیز به صورت وام محرمانه از روسیه تأمین شد. در مجموع، سفرهای مظفرالدین شاه به فرنگ به جز یکی دو وسیله از جمله دوربین فیلمبرداری و عینک منفعت خاص دیگری برای ملت و مملکت ایران به همراه نداشت.
برداشت از دنیای اقتصاد
هو العلیم