دکتر حامد حاجیحیدری؛ فقط ایدهای برای تأمل بیشتر
▬ روزنامه «رسالت»، به عنوان دیرپاترین روزنامه خصوصی حال حاضر ایران، نوزده دیماه شصت و شش، با هدف «تبلیغ رسالتهای خدا و خداترسی و غیرنترسی» تأسیس شد (به استناد عنوان کامل روزنامه: الَّذِینَ یبَلِّغُونَ رِسَالَاتِ اللَّهِ وَیخْشَوْنَهُ وَلَا یخْشَوْنَ أَحَدًا إِلَّا اللَّهَ وَکفَى بِاللَّهِ حَسِیبًا؛ آیه ۳۹ سوره احزاب).
▬ روزنامه رسالت، از تندرویها و کندرویها پرهیز کرده است، و توانسته است، در شرایطی که فن روزنامهنگاری به افراط و تفریط مشهور شده بود، صراط قویم خود را آهسته و پیوسته طی کند. بدین ترتیب، روزنامه «رسالت»، دیرپاترین روزنامه خصوصی حال حاضر کشور شد. راز ماندگاری «رسالت»، بیگمان، پایبندی درست و پاینده به هدف اعلام شدهاش خواهد بود: (۱) تبلیغ رسالتهای خدا، (۲) خداترسی، (۳) غیرنترسی؛ این سه، مقاصدی است که تعطیلبردار نخواهد بود و باید ادامه یابد.
▬ در این مدت بیست و شش ساله، دگرگونیهای قابل ملاحظهای در محیط رسانهای ایران و جهان روی داده است، و چندین انقلاب درشت ارتباطی اتفاق افتاده، و با حضور شبکه جهانی، هر روز، انقلابهای ارتباطی روزمره در حال وقوع است.
▬ سال آینده، با راهاندازی اینترانت ملی، تحول عظیمی روی خواهد داد، و آنلاین بودن، معنای کاملاً تازهای برای ما ایرانیها که تا کنون سرعت بالا و عملاً نامحدود اینترنت را تجربه نکردهایم، خواهد داشت.
▬ ارتباط با اینترانت ملی، با پهنای باند عملاً نامحدود، و تکنولوژی ابری، موجب خواهد شد تا مطایبهگون، آدمها روی ابرها پرواز کنند و اطلاعات خود را در ابرها به اشتراک بگذارند! تبلتهای سبک و ارزان، با استفاده از منابع سختافزاری به اشتراک گذاشته شده در قالب تکنولوژی ابری، عملکردی مشابه ابررایانهها خواهند یافت. تازه، نسل سوم و چهار تلفن همراه، و تبلتها معنا خواهند یافت، و ارتباطات بر خط با هر نوع ارتباط دیگری که تاکنون تجربه کردهایم، متفاوت خواهد شد. در این شرایط «روزنامه رسالت» چه صورتی به خود خواهد گرفت؟
░▒▓ باور به استمرار کاغذ اخبار؟
▬ برخی معتقدند که روزنامه یا همان کاغذ اخبار (news + paper)، این شوک را هم از سر خواهد گذراند و به حیات خود ادامه خواهد داد. آنها معتقدند که پیش از این، روزنامه در مقابل پدید آمدن مجله، سپس، رادیو، و بعد تلویزیون مقاومت کرده است. حتی روزنامه، با وجود اینترنت هم در سراسر جهان به بقای خود ادامه داده است؛ پس، دلیلی ندارد که با نسل جدید اینترنت بر بستر تلفن همراه و تبلتها، روزنامههای کاغذی محو شوند.
▬ مخالفان زوال روزنامه کاغذی، معتقدند که روزنامه چاپی با سابقه دویست ساله در ایران، آشنای کودک و پیر و جوان است، در حالی که عمر روزنامه الکترونیک کمتر از ده سال است. از نظر آنها، بسیاری از مردم، هنوز هم مطالعه از روی کاغذ را بسیار آسانتر و عملیتر از مطالعه روی صفحه نمایش رایانه میدانند.
▬ ولی، به نظر میرسد که به دلایل متعددی، تهدید دگرگونی عظیم فعلی در عرصه ارتباطات پرتابل و صفحات لمسی، برای مطبوعات کاغذی مرسوم، بسیار اساسیتر و بنیادیتر از تهدیدهای پیشین است، هم به دلیل امکانات درونی این بستر متکی بر متن، و هم به دلیل الزامات بیرونی که حضور مطبوعات کاغذی را توجیهناپذیر میکند.
▬ به لحاظ امکانات درونی، بستر نسل جدید شبکه، به رغم تلویزیون یا رادیو، متکی بر متن مکتوب مخاطبمحور است. در واقع، یک جور محمل جدید و سیالتر و بسیار سیالتر برای متن مکتوب تحت کنترل مخاطب به حساب میآید. با وجود آن که مخاطبان میتوانند صفحات مطبوعات را تقریباً بدون هزینه روی صفحه ده اینچی تبلتهای خود ورق بزنند و با ژستهای حرکتی انگشت بر صفحات لمسی زوم کنند، حاشیهنگاری نمایند و به طور نامحدودی دستهبندی نموده و به خاطر حافظه رایانه یا شبکه بسپارند، معالوصف، این انتظار که خوانندگان همچنان به کاغذ پایبند باشند، مانند این است که توقع داشته باشیم که گذشتگان، با وجود کاغذ، الواح گلی به دنبال خود میکشیدند. ما ایرانیها، مفهوم این استدلال را در سال آینده، با تجربه سرعت واقعی شبکه خواهیم فهمید. استمرار روند کاغذی چاپ روزنامهها، دیگر توجیه فنی ندارد.
▬ از این گذشته، الزامات مهم زیستمحیطی که در حال حاضر مهمترین و دقیقاً مهمترین دغدغه دولتهای دنیاست، با انتشار این حجم از روزنامههای کاغذی سازگار نیست. روزنامه کاغذی، دیگر یک اقدام شدیداً مخرب محیط زیست و غیر لازم است. استمرار روند کاغذی چاپ روزنامهها، دیگر توجیه اقتصادی و زیستمحیطی ندارد.
▬ فیالحال، ارائه اینترنت رایگان برای سرویسدهندههای مخابراتی، کاملاً ممکن و موجه شده است. سختافزارها هم برای انطباق با این شرایط، از خیلی پیش آماده شده بودند. اکنون، همه آمادهاند با اتکاء به یک تکنولوژی ارتباطی وسیع و نامحدود، زیست جدیدی را در شبکه تجربه کنند، و روزنامههای امروز، باید آتیه خویش را در آن جستجو نمایند، و این، جز با شناخت درست این بستر جدیدی که جانشین کاغذ میشود، میسر نخواهد بود.
▬ بله؛ برخی به استناد بقای سینما با وجود برآمدن تلویزیون، باور داشتند که سینما از پس تکنولوژی ارتباطی نوین هم برمیآید، ولی واقع آن است که زوال سینما را باید با زوال سالنهای سینما و گسترش انتشار دی وی دی و بلو-ری مشاهده کرد. زوال روزنامهها را نیز باید با تعطیلی یکی پس از دیگری کیوسکهای روزنامهفروشی دید.
░▒▓ فوت و فنهای رسالت آنلاین...
▬ به عنوان یک کلام تسکیندهنده، خطاب به روزنامهخوانها و روزنامهنگاران مشوشی که از آیندهای مبهم هراس دارند، میگویم که در بدو امر، این، تنها یک جایگزینی مصالح کار است. به جای خواندن و نوشتن از و بر روی کاغذ، آنها باید بر روی شبکه بخوانند و بنویسند، همین.
▬ در این گام اول، قطعاً تمام آنچه برای یک روزنامهنگاری کاغذی موفق لازم است، موجب بهبود روزنامهنگاری شبکهای هم خواهد شد؛ سرعت و صحت در کسب و انتشار مطلب، تحقیق و تحلیل و مستندسازی قابل اعتماد، تصویرسازی بیبدیل، متننگاری گویا و کوتاه و جملهای و بدون پاراگراف بندیهای بلند، تعامل مناسب با مخاطب، و کمک به مخاطب در تأمین یک هویت منسجم، فیالجمله اسرار موفقیتاند که میتوانند به نسل جدید روزنامهنگاری منتقل گردند.
▬ پس از این کلام تسکیندهنده، در گام بعد، بر همه معلوم خواهد شد که مصالح جدید، علاوه بر توسعه امکان تحریر متنی و تصویری، انبوهی از انتخابهای جدید را در اختیار میگذارند؛ ترکیبهای بسیار متفاوتی از متن و تصویر ثابت و تصویر متحرک و صدا و حس و حال و شمیم و لینک و هایپرلینک، بر این بستر مهیا شده است. در این شرایط، برای یک روزنامه آنلاین، پیشتازی فنی، یک نقطه تمرکز واقعی است. یعنی، هیچ چیز، مهمتر از نوآوری فنی در طراحی و اجرای سریع و صحیح یک روزنامه آنلاین نخواهد بود.
▬ در گام بعد، در سایه انفجار و ازجاکندگی که در تحرک اطلاعات فراهم میآید، موضوع «اعتماد»، به یک دغدغه اصلی برای مخاطبان تبدیل میشود. از این قرار، هر چند که به نظر میرسد که بستر شبکه، یک بستر ذاتاً مخرب اخلاق و پرهیز و طمأنینه است، ولی، در این وانفسای اعتماد، منبع خبری که بتواند در بلند مدت، صحت و اعتماد را برای مخاطبان خویش فراهم نماید، میتواند در نایابی اعتماد، منبع گرانبهایی از اعتماد به حساب آید. در واقع، هر چه در این فضای شبکهای پیشتر میرویم، موضوع اعتماد به معضل جدیتری تبدیل میشود و امکانهای تردید گسترش مییابد. از این قرار، منابع خبری، که بتوانند اعتماد مخاطبان را در بلندمدت حفظ کنند، پاینده خواهند ماند.
▬ یک نکته مهم دیگر در تعریف فضای روزنامهنگاری جدید، موضوع مهم روزنامهنگاری مشارکتی است. در واقع، روزنامهنگاری، لاجرم، خصلتی تعاملیتر به خود خواهد گرفت. روزنامهها باید تصور خود را از نویسنده روزنامه تغییر دهد. از این پس، مخاطبان، بخشی از نقش روزنامهنگار را بر عهده خواهند گرفت، و هر چه مخاطبان، بیشتر روزنامهنگار شوند، سرعت و دقت خبر بهبود خواهد یافت. هر مطبوعهای که بهتر این معنا را درک کند، بهتر میتواند خود را با شرایط جدید و انفجار اخبار در آینده انطباق دهد. نقش روزنامه، تجمیع، تحقیق و تفسیر اخبار صحیح در یک خط قابل اعتماد است. روزنامهها با تلفیق مخاطبان در ساخت خود، پیوسته خود را جای گروه مخاطبان خویش قرار میدهند، و اخبار مورد علاقه آنها را دریافت، حقیقتیابی، ترکیب، دستهبندی، و تعقیب مینمایند. آنها خود را به مثابه استمرار حس کنجکاوی مخاطبان خود تعریف میکنند، و خط مخاطبان را دنبال میکنند.
▬ نکته آخری که در تخمین چشمانداز آتی باید بگویم، این است که یحتمل، دیگر نام «روزنامه»، نام برازندهای نخواهد بود، و باید از تارک روزنامههای فعلی حذف شود. از این پس، و با حذف محدودیتهای فیزیکی انتشار، و همچنین انفجار اخبار و ضرورت تحلیلهای بهنگام، روزنامهها باید روزانه چند بار بروز و منتشر شوند.
▬ اینها اتفاقهایی است که باید بیفتند؛ چرا که «تبلیغ رسالتهای خدا و خداترسی و غیرنترسی» تعطیلبردار نخواهد بود و باید ادامه یابد.
مأخذ:رسالت
هو العلیم