برداشت از آریاادیب؛ فقط ایدهای برای تأمل بیشتر
☱ هر گاه کسی با زور و قلدری پول یا چیزی از کسی بگیرد، در اصطلاح عمومی به آن «باج سِبیل» میگویند.
☱ امروزه، که دوران زور و قلدری به معنی گذشته سپری شده است، این اصطلاح را بیشتر در مورد اخاذی و رشوهگیری به کار میبرند.
☱ ریش و سبیل در دورانهای گوناگون تاریخ ایران دارای قدر و ارزش گوناگون بوده است.
☱ مادها دارای ریش و موی بلند بودهاند که موجب زحمت و دردسر آنان نیز میشده است، زیرا، یونانیها که ریش خود را میتراشیدند در جنگهای تن به تن ریش بلند سربازان ایرانی را به دست میگرفتند و با ضربات خنجر آنان را از پای در میآوردند.
☱ در عهد اشکانیان، موی بلند و ریش انبوه جنگجویان ایرانی و فریادهای هولانگیز آنان به هنگام جنگ، در سپاه دشمن رعب و وحشت ایجاد میکرد.
☱ در عهد ساسانیان، ریش به قدر سبیل اعتبار و رونق نداشته است، و ایرانیان دارای سبیلهای بلند بوده و ریش خود را به کلی میتراشیدند.
☱ در صدر اسلام و پس از آن تا حملهی مغول و تیمور، سبیل از رونق افتاد و ریشهای بلند قدر و اعتبار یافت.
☱ در عصر مغول دوباره ریش بیاعتبار شد و «سبیل چنگیزی» رونق یافت.
☱ در عصر صفوی تا پادشاهی شاه عباس، بار دیگر ریش بلند و انبوه مورد توجه قرار گرفت. در آن روزگاران، ریش و سبیل برای مردان و گیسوان بلند برای زنان ایرانی تا آن اندازه مایهی زیبایی و افتخار بود که چون میخواستند گناهکاری را شدیداً مجازات کنند، اگر مرد بود ریشش را میتراشیدند، و اگر زن بود گیسویش را میبریدند. شاه عباس صفوی با گذاشتن ریش مردان سخت مخالف بود و خود او در تصاویرش با سبیل بلند و افراشته دیده میشود. در زمان او، ریشهای بلند ترکان را «جاروی خانه» مینامیدند (سیاحت نامهی شاردن، جلد ۴: ۲۱۶). عشق و علاقهی شاه عباس به سبیل گذاشتن تا حدی بود که: «شاه عباس سبیل را آرایش صورت مرد میشمرد و بر حسب بلندی و کوتاهی آن بیشتر و کمتر حقوق میپرداخت (سیاحت نامهی شاردن، همان جا).
☱ حکام ولایات و فرماندهان نظامی نیز ناگزیر از پیروی بودند و به دارندگان سبیل «شاه عباسی» و «افراشتهای» که مورد توجه شاه عباس بود به فراخور کیفیت و تناسب سبیل، حقوق و مزایای بیشتر میدادند که به «باج سبیل» تعبیر میگردید. و چون این سبیل داران، یعنی، حکام و فرماندهان وقت، به آنچه که بابت سبیل خود دریافت میکردند قانع نبودند، از کدخدایان و روستاییان نیز به زور و اجبار، پول و جنس و اسب و آذوقه میگرفتند که اهالی این اضافه در آمد را نیز «باج سبیل» نام نهاده بودند.
مآخذ:...
هو العلیم