☼ اَلسَّلام 
عَلی الحُسَینِ ... و یا لیتَنا کنْا معَکم فَنَفُوزَ فَوْزاً عَظیماً
برداشت آزاد از نیلوفر کسری؛ فقط ایده‌ای برای تأمل بیشتر
▬ هنگامی که ادیسون دستگاه «کینوتوسکوپ» را اختراع کرد تا تصاویر متعدد را به نحوی پی‌درپی و سریع نشان دهد و آن را به صورت یک شیئی جنبنده در بیاورد، هرگز تصور نمی‌کرد که با این کشف انقلابی در جهان هنر ایجاد کند که سالانه میلیون‌ها انسان را مجذوب خود سازد.
▬ حدود یک‌صد سال پیش وقتی که برادران لومیر با حرکت دادن دستگاه فانوس خیال تصاویر قطاری متحرک را بر پرده سینما نمایش دادند، چنان طوفان عظیمی به پا کردند که تا مدت‌های مدید بازار هنرهای دیگر کساد شد و کلیه امکانات مادی و معنوی جهان هنر در اختیار این صنعت نوپا قرار گرفت. این هنر که پرجاذبه‌ترین پدیده قرن بیستم نامیده شد، در همان آغاز مرزهای نوینی را گشود و میلیون‌ها نفر را مسحور خود کرد و جالب این‌که بر خلاف پدیده‌های دیگر این قرن نه تنها پس از مدتی عادی و بی‌اهمیت نشد، بلکه جاودانه و ماندنی شد. به طوری که پس از گذشت اندک زمانی از مهم‌ترین هنرهای عصر قلمداد شد و هنر هفتم نام گرفت.
▬ این هنر در کشور ایران که از دیرباز با هنرهای نمایشی آشنایی داشت بسیار سریع رشد کرد و با نام «چراغ جادو» مورد بهره‌برداری قرار گرفت و البته، این نیز مانند دیگر پدیده‌های نوین از اروپا به ایران آمد. به طوری که از منابع تاریخی برمی‌آید سفر مظفرالدین‌شاه به فرنگ در سال ۱۲۷۹ ش (۱۳۱۸ ق) موجب آشنایی با این وسیله سرگرمی در محل آب‌های گرم معدنی کنترکسویل فرانسه شد و شاه را آن قدر مجذوب کرد که بلافاصله دستور داد میرزا ابراهیم‌خان عکاس‌باشی یک دستگاه آن را خریده و طرز کار آن را یاد بگیرد تا این دستگاه عجیب را که به ظن او بر روی دیوار می‌اندازند و مردم در آن حرکت می‌کنند، به عنوان سوغات برای زنان حرمسرای خود ببرد. این دستگاه که در آن زمان سینماتوگراف نامیده می‌شد خریداری شد و به دستور مظفرالدین شاه، میرزا ابراهیم‌خان صحاف باشی از مراسم کارناوال گل که در فرانسه برقرار بود فیلم‌برداری کرد. همین عمل نام او را به عنوان اولین فیلم‌بردار ایرانی در تاریخ ثبت کرد. پس از بازگشت آنان به ایران، سینماتوگراف برخلاف دول خارجی که هنری اجتماعی بود و از ابتدا در بین مردم عامی رشد کرده بود، شمع محفل درباریان شد و به عنوان تفریحی اشرافی به خدمت دربار درآمد. خیلی زود فیلم‌هایی از زندگی زنان حرمسرا، خواجگان، مسافرت‌های شاه، شیرهای شاه در دوشان‌تپه و مراسم سینه‌زنی تهیه و در اندرونی و خانه‌های شاهزادگان به نمایش درآمد و تا آن‌جا پیش رفت که خود مظفرالدین شاه تصمیم به ساختن فیلم گرفت و اولین فیلم فارسی را از زندگی خواجه‌های درباری کارگردانی کرد.
▬ چند سال بعد با شروع انقلاب مشروطیت بهره‌گیری از هنر سینماتوگراف عمومی شد و مراکزی برای تماشای عمومی ایجاد شد. در سال ۱۳۲۶ ق برابر با ۱۲۸۷ ش و ۱۹۰۸ م نخستین اعلان مربوط به سینما در جراید به چاپ رسید.
• «اعلان»: پرده‌های جدید تماشایی سینماتوگراف که عوالم را به طور حرکت و تجسم نشان می‌دهد، به تازگی وارد شده، و در خیابان ناصری در یکی از مغازه‌های جناب تاجرباشی نشان داده می‌شود. مقدم آقایان محترم از یک ساعت بعد از ظهر تا دو ساعت از شب گذشته در کمال احترام، پذیرفته می‌شود.
▬ البته، مدتی قبل از این تاریخ میرزا ابراهیم‌خان صحاف‌باشی در خیابان چراغ گاز سالنی افتتاح کرده بود و فیلم‌های کمدی و خبری کوتاه که در نهایت از ده دقیقه تجاوز نمی‌کرد نمایش می‌داد. نمایش فیلم‌ها اکثراً در شب انجام می‌شد و در سالن لیموناد و دیگر آشامیدنی‌ها به فروش می‌رسید، اما، عمر این سالن جدید یک ماه بیشتر نبود، چرا که، نمایش فیلم‌هایی چون جنگ ترانسوال افریقای جنوبی و فیلم‌های خبری دیگر دولت را بر آن داشت که ابراهیم‌خان صحاف‌باشی را تبعید و وسایل و اسباب سالن را مصادره کند و میرزا ابراهیم خان به اجبار راهی بیابانک و جندق و، سپس، کربلا و هندوستان شد. رسیدن او به هندوستان مقارن به توپ بستن مجلس توسط نیروهای مستبد محمدعلی‌شاه بود.
▬ در این زمان، سینما مورد استفاده دو قطب متضاد فکری در کشور قرار گرفت. به طوری که تا قبل از استبداد صغیر انقلابیون مشروطه از این صنعت نوپا (گاه به شکل خصوصی) برای بالا بردن آگاهی‌های جامعه استفاده می‌کردند.
░▒▓
▬ از نوشته‌های مهاجرین ایرانی که بعد از به توپ بستن مجلس از ایران فرار کرده‌اند (۱۹۰۸-۱۹۰۹ م) چنین برمی‌آید که آن‌ها فیلم‌هایی در زمینه انقلاب مشروطه و زد و خورده‌ای انقلابیون با قوای استبداد، قیام مردم و کشتارهای فجیع دولتی و بعدها مبارزات ستارخان تهیه کردند و به معرض دید عمومی گذاشتند.
▬ هم‌چنین، اقدامات مشابهی از سوی قوای مستبد محمدعلیشاهی صورت می‌گرفت و دو فیلمساز روس که برای محمدعلی‌شاه کار می‌کردند، مأمور فیلم‌برداری از صحنه‌ها و اتفاقاتی که می‌گذشت و برخوردهای طرفین درگیر شدند، حتی، از حمله ایل بختیاری و واقعه فتح تهران تا آخرین لحظه فیلم‌برداری کردند و گویا این فیلم‌ها توسط محمدعلی شاه در هنگام تبعید به روسیه (ادسا) برده شد و بعدها به طور اتفاقی از میان رفته است.
▬ البته، مقارن این جریانات اروپاییان که به ایران رفت و آمد داشتند یا از این طریق عازم هندوستان بودند، صحنه‌هایی از ایران را به طور مستند تهیه و در آرشیوهای خویش نگهداری می‌کردند. به عنوان مثال، دو برادر انگلیسی فیلم مستندی ضمن حفر چاه مسجد سلیمان و لوله‌گذاری توسط کارگران بختیاری برداشته‌اند که هم‌اکنون، در آرشیو ایران موجود است.
▬ هم‌چنین، دو امریکایی به نام کوپر و شودزاک که به منظور سفر به هندوستان از خرمشهر می‌گذشتند با اطلاع از کوچ بختیاری‌ها، تصمیم به فیلم‌برداری از آن‌ها می‌گیرند بویژه آن‌که در آن سال عده زیادی از بختیاریان با هم کوچ می‌کردند و فاصله ییلاق و قشلاق را طی می‌کردند. اساس این فیلم بر تلاش بسیار زنان ایلاتی در امر زندگی و نقش اساسی که در ایل ایفا می‌کنند بود، اما، این فیلم‌ها فقط در خارج از کشور نمایش داده می‌شد و تأثیری در آگاهی دادن به ایرانیان نداشت.
░▒▓ پس...
▬ پس، از فتح تهران و پیروزی مشروطه‌خواهان، سینما به طور جدی‌تری مطرح و سالن‌هایی در سطح شهرهای بزرگ بر پا شد، و همواره سه سویه و گرایش را با خود حفظ کرد: یکی گرایش مدرنیسم‌پروری؛ دیگری، گرایش استبدادی؛ نهایتاً، نمایندگی نیروهای خارجی.
برداشت آزاد از دنیای اقتصاد
هو العلیم
