دکتر 
بهزاد حمیدیه از دانشکده الهیات دانشگاه تهران
▬ در قرآن کریم، تنها سه بار، کلمه «اسوه» به کار رفته است. دو بار، در سوره ممتحنه در مورد حضرت ابراهیم علی نبینا و آله و علیه السلام و کسانی که با ایشان بودند و به نفی بت‌ها و نهی از کفر اقدام می‌کردند و یک بار نیز در سوره احزاب آیه بیست و یک، که می‌فرماید: «لقد کان لکم فی رسول الله اسوه حسنه لمن کان یرجو الله و الیوم الآخر و ذکر الله کثیرا» . سیاق آیات این سوره خصوصاً در آیات حول و حوش آیه اخیر الذکر، قتال با مشرکین و احزاب کفر و ایستادگی و مقاومت و نشان ندادن ضعف از خود است. از سویی می‌دانیم دفاع از کیان اسلامی، از مهم‌ترین شئون حکومت است. در نتیجه، می‌توان چنین استنباط کرد که پیامبر اکرم، اسوه حسنه در امر حکومت و سیاست است. سیره سیاسی نبی مکرم اسلام به این ترتیب، بسیار مطالعه کردنی و الهام بخش معارف بسیار در این زمینه خواهد بود.
▬ در همایش «حکمت و بازاندیشی سنت نبوی» که به همت موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران و جهاد دانشگاهی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران در یکم و دوم اسفند ماه هزار و سیصد و هشتاد و پنج برگزار گردید، یکی از روشنفکران دینی، چهار مواجهه با سنت نبوی را مطرح نمود. به نظر ایشان، با سنت نبوی می‌توان به یکی از چهار شکل مواجهه سنتی، مواجهه سنت گرایانه، مواجهه بنیادگرایانه و مواجهه نواندیشانه برخورد نمود. اگر با رویکرد سنتی پیش برویم، عمدتاً با آیاتی هم‌چون «و اطیعوا الله و اطیعوا الرسول» مواجه می‌شویم و برای رسول خدا، عنوان «رسول شارع» را برمی‌گزینیم. در این رویکرد، مواجهه فقیهانه یا متشرعانه به سنت نبوی داریم. در رویکرد سنت‌گرایانه که منتقد مدرنیته است، به تداوم ولایت الهی پس از رسول خدا نظر می‌شود، آن هم نه ولایت به معنای حکومت، بلکه به معنای رابطه معنوی میان انسان‌های کامل و خداوند. در این رویکرد، آیاتی نظیر «النبی اولی بالمومنین من انفسهم» شاخص هستند و عنوان «رسول سالک» مطرح است.
▬ در رویکرد بنیاد گرایانه، پیامبر را «رسول حاکم» می‌خوانیم و، حتی، توسل به خشونت برای ایجاد حکومت اسلامی را جایز اعلام می‌کنیم. در این رویکرد، تأکید می‌شود که: «و قاتلوا ائمه الکفر» . رویکرد نواندیشانه که از همه رویکردها «جوان‌تر و غیر منضبط‌تر» است، با آیه «یا ایها الذین آمنوا استجیبوا لله و للرسول اذا دعاکم لما یحییکم» سر و کار دارد و پیامبر را «رسول محیی» می‌خواند. روشنفکر دینی مزبور، درباره این رویکرد بیان داشته است: «پیامبر (ص) آمده تا حیات دوباره به ما ببخشد. البته، این حیات دوباره، نه زندگی دنیوی و ظاهری، بلکه حیات طیبه واقعی است. این مواجهه معتقد است که آن‌چه از سنت نبوی در دست است، آکنده از گوهرهای قابل استخراج است. در کنار این گوهرها، بسیاری مطالب هست که یا به نادرست نقل شده یا اگر به درست نقل شده، مختص به شرایط زمانی و مکانی است. بنابر این باید به پالایش در سنت دست زد».
▬ ابعاد وجودی رسول گرامی اسلام، بسیار وسیع‌تر از آن است که بتوان تنها چهار نوع مواجهه با سنت نبوی را بازشناسی کرد. اگر به آیه «و لکم فی رسول الله اسوه حسنه» توجه کنیم و اطلاق آن را مد نظر قرار دهیم، اذعان خواهیم داشت که الگو بودن آن حضرت، در تمام زمینه‌ها مطرح است. سیره سیاسی، سیره اقتصادی، سیره اجتماعی، سیره اخلاقی، سیره تبلیغی، سیره تربیتی و دیگر سیره‌های آن حضرت، همه و همه، ماندگار و جاویدند و خطی روشنگر در تمام طول تاریخ ایجاد کرده‌اند. بنابر این، اصل اولی و کلی، حجیت سنت نبوی در تمام ابعاد است و چیزی به نام «پالایش» ، آن هم با ملاک‌های نامنسجم، لرزان و نامدلل نواندیشان روشنفکر دینی را برنمی‌تابد.
▬ رسول گرامی اسلام، هم شارع است، و هم حاکم، هم، ولی، است، و هم محیی، هم تمام‌کننده مکارم اخلاق است، و هم مشید مبانی عرفان. در یک کلام جامع، او انسان کامل است و اسوه حسنه. او «پیامبر اکرم» است. سعدی چه خوش گفته است:
بلغ العلی بکماله کشف الدجی بجماله حسنت جمیع خصاله صلوا علیه و آله
▬ سیره نبوی، در تمام زمینه‌ها قابلیت درس آموزی دارد و نکته جالب آن‌که مجلای قاعده عرفانی «الکل فی الکل» است. در سیاست نبوی، مبانی تربیتی، اخلاق، عرفان و روشنگری دینی هم مشاهده می‌شود، در سیره اجتماعی آن حضرت، سیاستمداری، اقتصاد دانی و اصول حقوقی هست و در قضای ایشان، عدالت با رافت، اصول روان‌شناختی با قاطعیت و قانون مداری با ولایت مآبی توأم شده‌اند. لذا، تفکیک ابعاد وجودی پیامبر موجه نیست. نمی‌توان رویکردی تک بعدی به زندگی با عظمت و با شکوه ایشان داشت، مگر می‌شود پیچیده‌ترین و کامل‌ترین وجود انسانی را با نگاهی تنگ‌نظرانه و از یک روزنه کوچک نگریست و چیز قابل اتکایی هم از آن فهم کرد؟
▬ نام و یاد و برکات وجودی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله، نه مختص به یک سال و یک دهه و یک قرن است و نه منحصر در ایران اسلامی. چشمه حیات آن وجود گرامی، تا ابد، زندگی بخش جان‌های تشنه در سراسر جهان خواهد ماند.
▬ کتاب و مقاله، سخنرانی و میزگرد و همایش راجع به رسول گرامی اسلام و آن‌چه از سیره و روش آن جناب می‌توان آموخت، کم نبوده و نیست. در این‌جا، صرفاً راجع به بعد سیاسی و حکومتی رسول اعظم صلی الله علیه و آله سخن به میان آورده‌ایم و از زاویه و دیدگاه مباحث و اصطلاحات نوین سیاسی- مدیریتی بدان نظر کرده‌ایم. آن‌چه در سلسله نوشتارهایی که از این پس خواهد آمد، به محضر خوانندگان گرامی عرضه شده است، کار پژوهشی پر استناد و پر منبعی نیست. بعد پژوهش تاریخی آن - صریحاً بگویم- هیچ برجستگی‌ای ندارد. مباحث مطرح شده در ذیل عناوین را موجز و مختصر آورده است و به علاوه، در مورد عناوین نیز اثری جامع‌نگر و استقصا کننده محسوب نمی‌شود. با این توصیفات، تحقیقی که از این پس ملاحظه خواهید فرمود، تلاشی برای دو هدف عمده خواهد بود:
• مقابله با این دیدگاه روشنفکرانه که رسول گرامی اسلام، بما هو رسول، حاکم نبوده، بلکه حکومت ایشان، امری عرضی و ناشی از اقبال و بیعت مردم بوده است. بنابر این نگاه، اسوه بودن سیره سیاسی آن حضرت، مفهوم نخواهد بود.
• مقابله با این نگاه که اسوه بودن سیره سیاسی رسول خدا، مختص به همان عصر و دوره تاریخی است و در این زمان، با رشد و بسط سیستم‌های اداره جوامع و هرچه غامض و پیچیده‌تر شدن امور سیاسی، هرگز نمی‌توان درسی و بهره‌ای کاربردی از آن سیره دریافت کرد.
مآخذ:...
هو العلیم
