برداشت آزاد از محمود متوسلی؛ فقط ایدهای برای تأمل بیشتر
▬ والت ویتمن راستو (Walt Whitman Rostow, 1916 –2003)، طی تحلیلی تاریخی از توسعه اقتصادی، مراحل رشد اقتصادی را برای کشورهای توسعهیافته کنونی به پنج دوره و یا مرحله تقسیم میکند. وی، معتقد است در هر یک از مراحل اصول خاص و معینی بر عرضه، تقاضا و شیوه تولید حاکم است. محور اصلی توسعه صنعتی را صنایع یا بخشهای پیشرو تشکیل میدهند. طبق دیدگاه راستو برای ایجاد انگیزه لازم جهت گسترش بخش پیشتر نباید به ساز و کار طبیعی بازار (عرضه و تقاضا) و فعالیتهای بخش خصوصی بسنده کرد، بلکه کوشش دولتها در ایجاد زمینههای لازم و پشتیبانی و همکاری در پایهریزی بنیانهای بالقوه تولید الزامی است.
░▒▓ جامعه سنتی
▬ محدودیت توابع تولید از برجستهترین مظاهر سنتی است. کارایی تولید در کشاورزی و صنعت به واسطه عدم پیشرفت فنون و فنّاوری محدود است. علوم و فنون مجموعهای از یافتهها و تجربیات به ارث رسیده از گذشتگان است. سکون و ایستایی خصیصه اصلی این دوره است.
░▒▓ شرایط ماقبل جهش اقتصادی
▬ شرایط ماقبل خیز اقتصادی در نتیجه رویارویی و اثرات متقابل دو پدیده، بعد از قرون وسطا فراهم شد: یکی تکامل تدریجی علوم جدید و طرز تفکر جدید علمی و دیگری ابداع و نوآوریهای جانبی که با کشف سرزمینهای جدید حاصل شد. این دوره تحولاتی بنیانی را میطلبد؛
▬ انگلستان اولین کشوری است که این مرحله را پشت سر گذاشت. دلایل عمده این موفقیت عبارتند از: رسیدن به ثبات سیاسی مذهبی در اواخر قرن هفده میلادی، اعطای فرصت و امکانات به افراد ماجراجو که مسیر نوآوری و ابداع را هموار کرد و دارا بودن مزایایی در بخشهای دریایی و بازرگانی نسبت به فرانسه و همچنین بهرهمند بودن از مواد خام صنعتی بیشتر در مقایسه با آلمان.
▬ از لحاظ تکنیکی شرایط ماقبل خیز اقتصادی، برای توسعه اقتصادی و تداوم آن، به تغییر و دگرگونی در سه بخش غیرصنعتی نیازمند است: اول سرمایهگذاری در بخشهای زیربنایی، به خصوص در بخش حمل و نقل. دوم، انقلاب تکنیکی در بخش کشاورزی. سوم، بسط واردات و دستیابی به منابع ارزی جهت تحصیل ابزار تولید و برخی مواد صنعتی که کشور خود قادر به تولید آن نیست، به طوری که سطح درآمد ملی، به رغم سرمایهگذاریهای زیربنایی که دوره بازدهی طولانی دارند، بالا نگاه داشته شود. این تحولات صنعتی، مستلزم دگرگونیهایی در ابعاد غیراقتصادی است.
▬ نقش دولت در شکلدهی این دوره، اساسی و گریزناپذیر است. اما این نقش نباید به دخالت مستقیم در فعالیتهای اقتصادی و کنترل و ایجاد خدشه در سازوکار اصولی بازار ختم شود. دولت باید جامعه را به گونهای سازماندهی نماید که بازارهای تجاری همگن و متحدی به وجود آید و تکامل پذیرد.
▬ نقش و اثر ابعاد سیاسی را نیز نمیتوان از نظر دور داشت. اما در کنار این موتور قوی که محرک بعضی از جوامع بوده است، بسیاری از دیگر کشورهای در حال توسعه تجارب تلخ و جبرانناپذیری داشتهاند. با وجود اشتغالات سیاسی در این کشورها بعید به نظر میرسد که دولتها بتوانند نقش اساسی خود را در توسعه سه بخش سرمایهگذاریهای زیرساختی، کشاورزی و تجارت که لازمه رشد مستمر اقتصادی است، ایفا نمایند.
░▒▓ جهش اقتصادی
▬ در مرحله جهش اقتصادی، دستیابی به رشد سریع تنها در آن گروه محدودی از بخشهای پیشرو امکانپذیر است که فنون و تکنیکهای صنعتی مدرن در آنها به کار گرفته شده باشد. از لحاظ تاریخی، بخشهای پیشرو متنوع و متفاوت بودهاند. این مرحله، از این جهت با مراحل قبلی متفاوت است که به کارگیری تکنیکهای صنعتی نوین روندی منقطع نیست و خودجوش و مستمر است. طول این دوره حدود دو دهه پیشبینی میشود. جهندگی، توجیهکننده و ویژگی این مرحله است. یک خصوصیت دیگر این دوره، حفظ حداقل ده درصد سرمایهگذاری خالص است. از لحاظ وجوه غیراقتصادی، دوره جهش معمولاً شاهد پیروزی و موفقیتهای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی برای گروهی است که به مدرنیزه کردن اقتصاد پرداختهاند و در مقابل ممکن است به انحراف و تزلزل گروه سنتگرا بینجامد.
░▒▓ حرکت به سوی بلوغ و رسایی اقتصادی
▬ در مرحله بلوغ اقتصادی، فنّاوری پیشرفته در اکثر بخشهای اقتصادی به کار گرفته میشود، فرایند صنعتیشدن تنوع مییابد و بخشهایی جدیدتر در سطحی گستردهتر صنایع پیشرو جدید را تشکیل میدهند.
▬ این مرحله از رشد در هر کشور به خوبی معرف بلوغ فنّاوری همراه با افزایش سطح درآمد ملی سرانه است. شکوفایی اقتصادی و افزایش مصرف سرانه و رفاه اجتماعی عامه مردم، رابطه نزدیکی با توازن بین رشد جمعیت کشور و همچنین چگونگی توزیع درآمدها دارد. در این مرحله درآمد ملی از رشد بالایی برخوردار خواهد بود؛ ولی هیچ تضمینی برای هماهنگی و یکپارچه کردن درآمد ملی وجود ندارد. مطالعه تاریخی آمار درآمد ملی در یک مقایسه نظاممند نشان میدهد که درآمد سرانه در دوره بلوغ اقتصادی تا حدود زیادی متغیر است.
▬ رشد فنّاوری، ساختار و کیفیت نیروی کار را نیز متحول میسازد. در قبال تغییرات و تحولات تکنیکی وضع قوانین و مقررات متناسب با آنها به جامعه ثبات سیاسی- اقتصادی میبخشد، نقش مدیران اقتصادی و رهبران در سازماندهی واحدهای اقتصادی پیشرو به طور چشمگیری متحول میشود، و جهش معمولاً توسط افرادی خلاق، بااستعداد و دارای بینش وسیع صورت میگیرد.
░▒▓ عصر مصرف انبوه جمعی
▬ از این زمان به بعد سه هدف اصلی، جایگزین محوریترین هدف دورههای قبل یعنی رشد توان تولیدی میشود:
• اقدامات عمومی جهت افزایش امنیت، رفاه و ساعات فراغت نیروی کار.
• افزایش کالاهای مصرفی به خصوص کالاهای مصرفی بادوام.
• قدرت بیشتر و فکر تسخیر جهان.
▬ در این مرحله، با انجام اصلاحات اجتماعی- اقتصادی در تمام زمینهها فکر توزیع عادلانه درآمد و تأمین وسایل رفاهی و خدمات عمومی، برای تمام طبقات جامعه گسترش مییابد و دولتها خود را متعهد به انجام آن میبینند.
مآخذ:...
هو العلیم